غار دربند مهدیشهر
غار دربند یکی از زیباترین غارهای استان سمنان و دومین غار آهکی ایران است. این غار در منطقه ملی گردشگری دربند مهدیشهر و در دامنه جنوبی کوه لهرد واقع شده است. از نظر زمین‌شناسی، غار متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی است و می‌توان قدمتی حدود ۱۲۰ میلیون سال برای آن تخمین زد.
شکل عمومی غار بیضی مانند است و از آهک توده‌ای سفید خاکستری چرکدار تشکیل شده است. ارتفاع سقف تا کف این غار در کمترین نقطه ۲/۴۰ متر و در بلندترین نقطه ارتفاعی آن ۲۵ متر است. فاصله انتهای غار از درب ورودی حدود ۱۰۰ متر است و عرض آن از ۷ تا ۳۰ متر و ارتفاع آن از ۲ تا ۲۵ متر متغیر است. بلندترین استلاگمیت این غار با ارتفاع ۱۴ متر در ایران بی‌نظیر است.
ستون‌های عظیم و سنگین و تخته سنگ‌های بزرگ که در گوشه و کنار غار پراکنده است حکایت از زمین‌لرزه‌های شدید در گذشته‌های دور دارد. کف غار سنگلاخ و دارای پستی و بلندی‌های زیاد است و در اثر رطوبت هوا قسمت زیادی از آن را گِل لغزنده‌ای پوشانیده که عبور از آن می‌تواند ایجاد خطر نماید. در گذشته تعداد زیادی خفاش در غار زندگی می‌کردند که اکنون از آنها تعداد کمی باقیمانده است.
از دیدنی‌های این غار، حوضچه آب صاف و کوچکی است که در تمامی فصول سال آب دارد اما آب آن برای آشامیدن مناسب نیست و حاوی مقدار زیادی املاح است. هوای غار نسبتاً خنک می‌باشد و در قسمت انتهایی به ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و به طور متوسط ۱۰ درجه با هوای بیرون اختلاف حرارت دارد.
متأسفانه کمتر نقطه‌ای در این غار پیدا می‌شود که به ضربِ آلاتِ بُرنده و یا رنگ و ذغال و … کنده و منقش نشده باشد. پیکره زیبای ستون‌ها تماماً با یادبود بینندگان آلوده شده و به مقدار زیادی از جلوه و زیبایی آنها کاسته است.
این غار به علت نزدیکی به مهدیشهر و قریه دربند محل سکونت انسان‌ها و مخفیگاه بوده است و افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری پیرامون طول غار، کشف آثار قدیمی و نوع تشکیل غار در بین افراد بومی منطقه رواج دارد.
غار دربند ابتدا توسط افراد بومی کشف شد و سپس برای نخستین بار در سال ۱۳۲۵ توسط هیئت کوهنوردی ایران مورد بررسی و کاوش قرار گرفت. در سال ۱۳۲۷ طی دعوتی که از طرف ورزشکاران سمنان که خود در سال گذشته به غار مزبور رفته بودند به باشگاه نیرو و راستی رسید یک گروه چهار نفری از کوهنوردان این باشگاه به قصد کشف غار مزبور عزیمت نموده و موفق به اکتشاف و بررسی آن شدند.
در تابستان همان سال آقای محمود دانشورز جهانگرد ایرانی، موفق شد قبل از آنان به انتهای غار برسد. از زمانی که خبر مسافرت آنان در مجله «نیرو و راستی» (یکی از اولین مجله‌های ورزشی ایران که به همت منوچهر مهران منتشر می‌شد. ) منعکس گردید، غار دربند در ردیف یکی از هدف‌های برجسته کوهنوردان قرار گرفت و این کار تنها جنبه ورزشی داشت و بحث قابل توجهی پیش نیاورد. اما در تابستان سال ۱۳۳۵ یک دسته چهار نفری از کوهنوردان ضمن بازدید از غار، تصادفاً مقداری اشیا و زیورآلات قدیمی به دست آوردند و این اکتشافات به سرعت شایع گردید و از این پس بود که غار دربند وجهه دیگری به خود گرفت و هدف پرنعمتی برای کوهنوردان گردید و مسافرت‌های متعددی برای به دست آوردن اشیای قدیمی صورت می‌گرفت تا آنجا که اهالی محل نیز خود به تنهایی در گروه‌های چند ده نفری به غار وارد شده و به جستجو پرداختند.
اشیایی که از تجسس‌های درون غار به دست آمده است عبارتند از: یک گردن‌بند عقیق کوچک، دو قطعه شانه چوبی، ابزاری درفش مانند، یک قطعه ته کاسه لعابی، یک فک بسیار بزرگ و سالم انسانی که حجم و اندازه آن قابل توجه است، چند پاره استخوان یک طفل و تکه‌ای مهره لعابی.
آثار به دست آمده متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی می‌باشند و مربوط به یک زمان نیستند. قدیم‌ترین این آثار مربوط به قرن پنجم هجری قمری و سکه طلایی است که به خط کوفی بر روی آن نوشته شده است اما متأسفانه قسمتی از آن شکسته و از بین رفته است ولی از سبک و خط آن معلوم می‌شود که که متعلق به اواخر دوره سلجوقی و اوایل حمله مغول است. کاسه‌های لعابی معروف به گبری ساخته شده در مازندران و سفال‌های بسیار ظریف کارگران از صنایع قرن ۵ و ۶ هجری قدیم‌ترین آثاری است که به دست آمده است. این آثار تا زمان قاجاریه کشیده شده و نشان می‌دهد که غار در دوره‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
در سال ۱۳۹۰، باستان‌شناسان، تعدادی سکه تاریخی در این غار کشف کردند. با کشف این آثار، غار دربند سنگسر در پروسه ثبت در آثار ملی ایران قرار گرفته‌است.
برای دسترسی به این غار زیبا تنها یک راه وجود دارد. بعد از عبور از شهرستان مهدیشهر و سپری کردن حدود ۲ کیلومتر به سمت شهمیرزاد، در سمت چپ جاده‌ای به سمت شمال و دامنه کوه وجود دارد که در ابتدای آن تابلوی غار تاریخی دربند خودنمایی می‌کند (جنب دانشکده روانشناسی). این جاده آسفالت را تا محل نگهبانی ادامه بدهید. برای ورود به غار به هماهنگی با نگهبانی نیاز است زیرا اغلب درب ورودی بسته است. پس از هماهنگی با نگهبانی باید تا دهنه غار حدود ۲۵۰ متر طول را از طریق پلکان طی کنید که حدود ۱۵ الی ۲۰ دقیقه زمان می برد. دالان وردی غار حدود ۱۴ متر طول دارد و سپس دهانه ورودی آن نمایان می‌شود.
