“مرگ خاموش” صنایع‌دستی سمنان در سوگ بازار/ سمنان فاقد مراکز فروش متمرکز صنایع‌دستی است
دستانش را ماهرانه روی گل بی‌جان پیچ و تاب می‌دهد، جوشش درونش برای خلقت و آفرینش ستودنی است و هر آنچه از هنر دارد برای خلقت به‌کار می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از سمنان، آفریدن را گویی آفریدگار بزرگ در وجودش نهاده و به او آموخته که آفریده‌‌ات را با عشق بساز و هر آنچه از زیبایی است در کالبدش به کار گیر. رد انگشتان هنرمندش در همه آنچه آفریده است، می‌بینی و از هنرش غرق لذت می‌شوی…
صنایع‌دستی ازجمله آثار هنری است که نشان فرهنگ و تاریخ در آن به چشم می‌خورد و گاه با دیدن یک هنر دستی نگاهت تا عمق تاریخ می‌رود.
استان سمنان استانی تاریخی و با فرهنگی غنی است و در زمینه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی نامی و نشانی دارد، مردان و زنان این سرزمین از دیرباز هنر با وجودشان آمیخته بوده و ازاین‌رو توانسته‌اند با پیچ و تاپ گلی بی‌جان و یا گره زدن تاروپود کلاف‌های رنگی نقش‌های زیبا بیافرینند.
صنایع دستی در سمنان تنوع فراوانی دارد
صنایع‌دستی در استان سمنان از دیرباز وجود داشته و این استان مهد برخی از هنرها و صنایع‌دستی است. مدیرکل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در این زمینه می‌گوید: تفاوت اقلیمی و فرهنگی مناطق مختلف کویری و کوهستان‌های استان سبب بروز خلاقیت‌های هنرمندان رشته‌های مختلف صنایع‌دستی شده و توانسته است بیشترین تنوع را در این هنرها با خصوصیات فرهنگی متفاوت به ارمغان بیاورد.
حسین خواجه بیدختی با اشاره به تنوع صنایع‌دستی در استان سمنان ادامه می‌دهد: نقوش برگرفته از طبیعت بکر و زیبای کویری تا کوهستان مرتفع شمالی استان توانسته ذهن صنعتگر این مناطق را طی هزاران سال به خود معطوف کرده و ره‌آورد این بینش بصری بر روی ظروف، دست بافته‌ها و دیگر اقلام هنرهای دستی به یادگار مانده است.
وی ادامه می‌دهد: تنوع اقلیم در این استان زیبایی آثار صنایع‌دستی این منطقه را دو چندان کرده و وجوه مختلف زندگی توانسته است به صورت نمادین در دستباف‌ها، آثار سفالی و دیگر صنایع‌دستی چه در گذشته و چه در عصر حاضر نمود پیدا کند.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان اضافه می‌کند که معرق و منبت و گره چینی تا شبکه بری‌های حجیم فلزی، از مجسمه‌های فلزی و پیکره‌های آهنین تا دست‌یافته‌های ابریشمین و ظریف، از دستمال‌های سنتی و رنگین تا شیوه‌های تذهیب زرین، از گلیم‌ها و گلیچ‌ها و جاجیم‌ها تا ظروف سفالی و لعاب‌ها، از مفرش و پاپیچ‌ها و نمدها تا پرده‌ها و پارچه‌های قلمکار زیبا، همه و همه نشان از عشقی است که صنعتگران این استان را بر آن داشته تا تجلیات ذهنی خود را از زیبایی کویر تا کوه‌های سر به فلک کشیده شمالی استان با دستان اعجاب‌برانگیزشان بر محصولات صنایع‌دستی جاودانه سازند.
خواجه بیدختی مهم‌ترین صنایع‌دستی استان سمنان را سفال، سرامیک، گلیم، قلمکار، منبت، معرق، نمدمالی، دست‌یافته‌های سنتی، ساخت‌وساز، خرمهره می‌داند و می‌گوید برخی از صنایع‌دستی استان مانند چاقوسازی، کلاه مالی، چیتگری، وشینه بافی، ارسی‌سازی، گره چینی، قفل‌سازی، شیشه‌گری، رفوگری، پلاس بافی، طراحی فرش، حجاری سنتی منسوخ‌شده و یا در حال منسوخ شدن هستند.
هنر سفالگری در استان سمنان پیشینه‌ای ۶ هزارساله دارد
وی درباره هنر سفالگری در استان سمنان می‌گوید سفالگری در استان سمنان در هر مقطعی از زمان وجود داشته اما اوج این هنر در استان بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی مربوط به تپه حصار در نزدیکی شهر دامغان است که پیشینه‌ای ۶ هزارساله دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان ادامه می‌دهد سفالگری در استان سمنان به علت مرغوبیت خاک و اقلیم کویری از اهمیت زیادی برخوردار است و در حال حاضر کارگاه‌های بسیاری در استان مشغول فعالیت هستند و حضور اساتید مطرح در این زمینه نیز استان را به قطب این هنر تبدیل کرده است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان نیز از فعالیت ۵۲ رشته صنایع‌دستی در استان خبر می‌دهد و می‌گوید صنعتگران در برخی رشته‌ها مانند سفال و سرامیک بیشتر بوده و در برخی از صنایع مانند پته‌دوزی کمتر هستند.
جعفر صفا خواه به پرسش خبرنگار تسنیم مبنی بر اینکه استان سمنان مهد کدام صنایع‌دستی است این‌گونه پاسخ می‌دهد که سفال و سرامیک از دیرباز در استان سمنان رونق داشته و از آثاری که در تپه‌های تاریخی مثل حصار، تپه خندق و خرند به‌دست‌آمده قدمتی ۶۰۰۰ ساله را نشان می‌دهد و امروز و در روزگار معاصر نیز استان دارای جایگاه پایتخت سفال هنری است.
وی وجود هنرمندان در سطح ملی و بین‌المللی و نیز وجود فرهنگ خرید بین مردم استان و وجود معادن مناسب و غنی را نشان از قدمت این هنر دستی در سمنان می‌داند.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان می‌گوید البته رشته‌های دیگری مثل بافته‌های داری (گلیم، گلیج و جاجیم) به دلیل داشتن بافت عشایری در برخی از شهرستان‌های استان دارای پیشینه هستند.
صفا خواه می‌گوید صنایع‌دستی منحصربه‌فردی نیز در استان وجود داشته که برخی منسوخ‌شده و برخی نیز رو به منسوخ شدن است.
وی ادامه می‌دهد صنایع‌دستی مانند لاک تراشی در شاهرود، چاقوسازی –قفل‌سازی (چلنگری سنتی)، زری‌بافی و نمدمالی و غیره در استان وجود داشته که به دلیل فاصله گرفتن مردم از فرهنگ بومی بالا رفتن هزینه تولید، واردکردن کالاهای مشابه با قیمت بسیار پایین از کشورهای دیگر رو به انقراض و نابودی رفته‌اند که با پیگیری‌های انجام‌شده بخشی از آن‌ها در برخی از شهرستان‌ها رو به احیا است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان می‌گوید برای احیا شدن این صنایع و جلوگیری از زوال این هنرها باید زمینه کاربردی شدن این صنایع و هنرهای دستی فراهم شود و صنایع‌دستی از حالت تزئینی رو به کاربردی سوق داده شود.
صفا خواه از دیگر راه‌های حفظ این هنرها را ایجاد بازار مناسب برای عرضه آن‌ها می‌داند و می‌گوید اگر بازار مناسبی برای عرضه این صنایع باشد صنعتگران برای تولید تشویق می‌شوند.
وی ارتقاء کیفیت این هنرها و صنایع‌دستی و همچنین کاهش هزینه‌های تولیدی را از دیگر راه‌ها برای حفظ صنایع‌دستی می‌داند.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان از ظرفیت‌های بسیار بالای استان در این زمینه خبر داد و ادامه داد: بیش از چهار هزار و ۵۰۰ صنعتگر در این عرصه فعالیت می‌کنند.
صفا خواه ادامه داد: استان سمنان با توجه به جمعیت بالقوه دارای توان تولید بالایی است، جوان بودن جمعیت و وجود زیرساخت‌ها و علاقه مردم به آثار و میراث ملی و بومی سبب شده به نسبت جمعیت حدود ۶۰۰ هزار نفری بیش از ۴۵۰۰ نفر صنعتگر که مستقیم به این کار وابسته‌اند «بدون احتساب بافندگان فرش» در حال تولید این صنایع‌دستی باشند.
وی می‌گوید استان سمنان با توجه به پتانسیل قرار گرفتن جاده‌های استان در کریدور غربی شرقی و نیز موقعیت جغرافیایی استان و ارتباط نزدیک با استان‌های پرجمعیت تهران، مازندران، خراسان دارای فرصت مناسبی است تا با عرضه محصولات و کالاهای تولیدی صنایع‌دستی به حدود ۱۸ میلیون نفر که از استان عبور می‌کنند بتواند سهم خود را از این چرخه اقتصادی بردارد.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان می‌گوید استان ما فاقد مراکز خریدی است که گردشگران که خریداران اصلی صنایع‌دستی هستند بتوانند تشویق شوند و با توقفی هر چند کوتاه از صنایع‌دستی دیدن و یا خرید کنند.
صفا خواه می‌گوید سمنان در حال حاضر استان عبوری است و بنابراین باید تلاش شود استان را از حالت معبر به مقصد گردشگری تبدیل کرد و این با استفاده از جذابیت‌های تاریخی طبیعی استان امری شدنی است.
وی در پاسخ به وضعیت صادرات صنایع‌دستی استان سمنان نیز می‌گوید: در آخرین آماری که از اداره‌کل گمرک استان گرفته‌شده است از پایانه‌های گمرکی جنسی تحت عنوان صنایع‌دستی خارج نمی‌شود اما به صورت کیفی و برای کادو و سوغات آثار به خارج کشور می‌رود.
متأسفانه صنایع‌دستی سمنان از طریق استان‌های دیگر صادر می‌شود
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان ادامه می‌دهد که متأسفانه خبرهایی هست که صنایع‌دستی استان از طریق استان‌های دیگر و به نام استان‌های دیگر صادر می‌شود که باید راهکارها لازم تشویقی برای صدور این کالاها از استان فراهم شود.
صفا خواه درباره موانع موجود بر سر راه صادرات این کالاها می‌گوید اصولاً تاجر عمده اعم از داخلی یا صادرکننده در ابتدا به حجم تولید در استان‌ها می‌نگرند و آن را مورد بررسی قرار می‌دهند و امکان سود ده بودن این تجارت را سبک و سنگین می‌کنند.
وی اضافه می‌کند از دیگر سو تولیدکنندگان نیز اکثراً از توان محدودی برای خرید مواد اولیه و سرمایه در گردش و سرمایه برای نگهداری از تولیدات برخوردارند. به صورت موردی تولید می‌کنند و بعد از فروش و یا سفارش اقدام به تولید در مرحله بعد می‌کنند.
فقدان بازار فروش متمرکز صنایع در استان سمنان کاملاً محسوس است
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان به برخی از مشکلات صنایع‌دستی در استان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد فقدان بازار فروش متمرکز صنایع در استان سمنان کاملاً محسوس است.
صفا خواه می‌گوید مکانی که انبوهی از کالاهای صنایع‌دستی در آنجا متمرکز باشد و بازرگانان و خریداران جزئی و کلی بتوانند با حجم تولید و مقایسه کیفیت و قیمت‌ها برای آن برنامه‌ریزی کنند در استان سمنان خالی است.
وی به برخی از اقدامات این اداره کل در راستای ایجاد زمینه احیای این صنایع اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد پیگیری برای ایجاد مراکز فروش دائمی در شهرستان‌ها قابلیت دار از اهم این فعالیت‌ها است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان می‌گوید می‌توان با ایجاد صنفی واسط بین تولیدکننده و خریدار که توانایی سرمایه‌گذاری برای تبلیغات، بازاریابی، بسته‌بندی، برند سازی و غیره را دارد می‌توان خلأ اصلی موجود در چرخه تولید بازاریابی و فروش را پر کرد.
راه‌اندازی بازارچه دائمی صنایع‌دستی در گرمسار
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در پاسخ به پرسشی مبنی بر برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی بازارچه دائمی در شهرستان‌های استان به خبرنگار تسنیم می‌گوید: در حال حاضر بازارچه دائمی گرمسار راه‌اندازی و واگذارشده است.
صفا خواه درباره وضعیت بازارچه دائمی صنایع‌دستی سمنان می‌گوید این بازارچه در سمنان طراحی و بخشی از عملیات اجرائی آن به اتمام رسیده است.
وی ادامه می‌دهد این بازارچه در مهدی‌شهر پیشرفت ۴۵ درصدی و در دامغان ۹۰ درصد عملیات انجام‌شده و واگذار نیز شده است.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان درباره وضعیت این بازارچه در شهرستان شاهرود می‌گوید این مکان در شاهرود مکان‌یابی شده و در سال جاری تخصیص‌یافته عملیاتی می‌شود.
صنایع‌دستی گنجی گران‌بها و میراث گذشتگان است که باید از این میراث بهره کافی را برد، امروز برای تحقق اقتصاد مقاومتی و عدم اتکا به درآمدهای نفتی صنایع‌دستی بهترین گزینه روی میز است. ایجاد منابع پایدار درآمدی از قبل صنایع‌دستی امکان‌پذیر است چرا که این میراث کهن نیاز به سرمایه فراوانی نداشته و بیشتر حول دستان هنرمند صنعتگران می‌چرخد.
ایجاد اشتغال، تحقق اقتصاد مقاومتی، ایجاد منابع پایدار درآمدی و غیره؛ همه و همه با توجه بیشتر به صنایع‌دستی و صنعتگران در این حوزه محقق می‌شود.ذ امروز صنایع‌دستی در شلوغی مدرنیته گم‌شده‌اند و تنها استفاده مردمان عصر مدرنیته از این میراث کهن استفاده تزئینی است. برای حفظ این صنایع و همچنین اشتغال‌زایی نیازمند این هستیم که صنایع‌دستی از حالت تزئینی خارج شوند و به عنوان یک کالای ضروری در سبد کالای خانواده‌ها قرار گیرد.
گزارش از آذر پژمان
