کلاه از شاخص‌ترین بخش‌های پوشش مردانه است و نسبت به سایز اجزای پوشش، دچار کمترین تحولات و دگرگونی شده است. کلاه‌های نمدی، پشمی، پوستی، دوره‌دار، پهلوی، نخی، کاوایی، پارچه‌ای، سربند و عرقچین از انواع کلاه‌های مورد استفاده مردان شهر سمنان بوده است. زنان سمنان نیز از سربندها و کلاه‌های مخصوصی استفاده می‌کردند که بیشتر جنبه تزئینی داشته و تنوع آن از سربندها و کلاه‌های مردانه بیشتر است.
کلاه و جایگاه اجتماعی
در گذشته هر کس بسته به سن موقعیت اجتماعی خود از کلاهی استفاده می‌کرد و بی‌احترامی به کلاه هر شخص در حقیقت توهین به شخصیت او به حساب می‌آمد. در زبان سمنانی نیز مثل‌های بسیاری در این باره استفاده می‌شود از جمله:
• آدَم کُلا گَرمُ سردی رَه کو سَر مِنِنده!
این ضرب‌المثل سمنانی به این معناست که آدم کلاه را برای گرما و سرما بر سرش نمی‌گذارد؛ این مثل را در مقام تحقیر، در مورد رئیس و یا مسند نشینی به کار می‌برند که رئیس و مسند نشین هست ولی قدرت، کاردانی و اختیارات لازم را ندارد.
کلاه نمدی (ویژه مردان)
به دلیل رواج نمدمالی به عنوان یکی از مشاغل قدیم سمنان، کلاه نمدی رایج‌ترین نوع کلاه بوده است. اگرچه امروزه با نابودی حرفه نمدمالی، این نوع کلاه و محصولات مشابه نسبتا نایاب شده است.
مرسوم‌ترین نوع کلاه نمدی، نوع گرد آن است و به همین سبب تاس‌کلاه نامیده می‌شود که برای تهیه آن کلاه مالان مقداری پشم را همانند نمد مالیده و آن را حالت می‌دادند. رنگ آن نیز سیاه، سفید و یا به رنگ خود پشم است. استفاده از این کلاه در شهرهای سمنان، دامغان، گرمسار و مهدی‌شهر مرسوم است. همه گروه‌های سنی از کلاه نمدی استفاده می‌کردند. گاهی در قسمت فوقانی کلاه یک یا چند سوراخ، برای جریان هوا تعبیه می‌شده است. کلاه‌های نمدی امروزه بیشتر توسط چوپانان و صحراگردان استفاده می‌شود.
پوشش محلی سر زنان در سمنان:
پوشش سر زنان در سمنان همانند بسیاری مناطق دیگر در کشور دارای یراق و زیورآلاتی برای افزودن زیبایی بوده است. نقره کلاه، روسری، چارقد، چووِستَر و پیشانی‌بند از مواردی بوده است که زنان از آن برای پوشاندن سر و موی خود استفاده می‌کردند.
نقره کلاه
نقره کلاه نوعی از کلاه یراق بوده که جنس آن بیشتر از مخمل بود و برای تزئین بیشتر از یراق‌های نقره‌ای استفاده می‌کردند.
روسری
شکل روسری غالباً چارگوش بوده و دارای رنگ‌هایی شاد و متنوع است. این نوع پوشش که بیشترین شباهت به پوشش کنونی زنان را دارد؛ اغلب در چهار طرف خود دارای ریشه‌هایی بوده است که به زیبایی آن می‌افزوده. برای استفاده از روسری، آن را به صورت سه‌گوش درآورده و پس از پوشیدن دو سر آن را به یکدیگر و در زیر گلو گره می‌زنند. در زمان قدیم، زنان به هنگام کار دسته‌های روسری را پشت گردن گره می‌زدند. جنس اغلب روسری‌ها از ابریشم، پارچه‌های نخی و حریر است.
چارقد
استفاده از چارقد قدمتی بیشتر از روسری دارد اما هم‌اکنون تنها در برخی مناطق سمنان و توسط کهن‌سالان مورد استفاده قرار می‌گیرد. چارقد پارچه چهارگوشی است که از نظر اندازه از روسری بزرگتر است و گاهی اوقات چهار طرف آن ریشه دارد و جنسش از ململ سفید و اغلب از چیت، کودری، ابریشم، کرباس، تافته و پارچه‌های کرکی است. برای زیبایی چارقدهای سفید، آن را چرخ‌دوزی می‌کردند و گاهی قسمت بالایی را که روی سر قرار می‌گرفت با گلدوزی طرح‌دار می‌نمودند.
چووِستَر (چادر شب یا چادر)
چووستر که شکل قدیمی همان چادر امروزی است، علاوه بر پوش تمامی بدن، محافظ خوبی در برابر سرمای زمستان بوده است. در قدیم شکل آن چهارگوش بوده و تقریباً پنج متر مربع است که از دوختن سه یا چهار تخته پارچه به یکدیگر تهیه می‌شود. در برخی نقاط سمنان مانند مهدی‌شهر، ایج و … لبه‌های پایینی چادر به صورت چادر امروزی یعنی به صورت گرد بوده است.
پیشانی‌بند
پیشانی‌بند پارچه‌ای مربع شکل و ریشه‌دار است و جنش آن اغلب از ابریشم است که به هنگام استفاده آن را تا حدی تا می‌زنند که با پیشانی هم عرض شود. محافظت از سرما، پیشگیری از سر درد، پوشش کامل موی سر و زینت بخشی به پوشش از دلایل استفاده از پیشانی بود. گاهی برای زیبایی بیشتر پیشانی‌بند، آن را با مهره، دکمه، منجوق و پولک تزئین می‌کردند. یکی از سنت‌های سمنان بستن پیشانی زن زائو با پیشانی‌بند بوده است. زیرا معقتد بودند که سر زنی که به تازگی زایمان کرده است خالی است و در صورت بستن پیشانی‌بند، از ورود باد به سر او مریض شدنش جلوگیری می‌شود.
مقالات مرتبط:
